Finlandia i Polska

• Dokumnet oryginalny

Opis

Memoriał "Finlandia i Polska" autorstwa Józefa Ziabickiego, polskiego dyplomaty pełniącego funkcję delegata rządu Królestwa Polskiego, a od listopada 1918 roku, niepodległej Rzeczypospolitej w Helsinkach. Józef Ziabicki zwracał uwagę na podobieństwa w historii politycznej Polski i Finlandii. Wskazywał, że dążenia obu krajów do umocnienia się politycznego i narodowego mogą stać się przyczynkiem do nawiązania bliższych relacji między nimi. Ziabicki był twórcą kilku odnalezionych dokumentów.
Dokument nr 1. Dokument złożony z tekstu i dwóch map powstał w 24 kwietnia 1919 roku. Jest to oryginalny maszynopis memoriału pt. „Finlandia i Polska”, do którego J. Ziabicki dołączył dwie ręcznie wykonane mapy. Z preambuły wynika, że tekst wraz z mapami powstał pomyślany był początkowo jako wstęp do większego opracowania, ale z uwagi na nowo powstałe państwa „na północy”, tworzące podobnie jak Polska „front przeciwko Rosji i bolszewizmowi” J. Ziabicki postanowił go w tej formie przekazać „do wiadomości czynników miarodajnych”. Dokument podpisuje ręcznie jako „były przedstawiciel polski w Finlandii”.
W pierwszej części dokumentu J. Ziabicki uzasadnia wspólnotę interesów Polski i Finlandii, podkreślając m.in. długoletnią walkę z rusyfikacją, dominującą od początku I wojny tendencję oderwania się od Rosji i stworzenia niepodległego państwa, dążenie scalenia terytoriów zgodnie z przesłanką narodowościową, podobne postrzeganie spraw związanych z ustrojem niepodległego państwa. Nie widział żadnych sprzeczności interesów nowych państw, przy różnych koncepcjach politycznych dalszego funkcjonowania Europy środkowej, jak pisał „od Oceanu Lodowatego do Morza Śródziemnego”. Choć w każdej koncepcji przypisywał Polsce bardziej znaczącą rolę niż Finlandii.
Dokument nr 2. Dokument z trzema mapami o klauzuli „ściśle poufne” powstawał w dniach 26 lipca 1919 r. i 30 lipca 1919 r. Część pierwsza dokumentu zawierająca obszerne komentarze do map powstała w Helsinkach, część druga została napisana w Sztokholmie. Dokument na formę referatu przygotowanego na potrzeby Ministra Spraw Zagranicznych przez J. Ziabickiego (już jako szefa sekcji w tym Ministerstwie) pod wpływem podróży do państw kresowych, odbytej w lipcu 1919 roku. Wymienione mapy, skomentowane w drugiej części dokumentu pt. „Uzgodniona polityka Państw Kresowych”, niestety nie zachowały się. Na pierwszej stronie dokumentu, na której uwidoczniony jest adresat i spis treści, znajduje się adnotacja wpisana ręcznie „M.S.Z nie przysłało map”.
Omawiany dokument liczy 30 stron maszynopisu, w tym 5 stron zajmuje komentarz do map. Wynika z niego, że na mapie pierwszej przedstawiona była sytuacja geopolityczna państw w strefie bałtyckiej w dwóch kontekstach, które autor rozwinął w dalszej części dokumentu. W pierwszym przypadku było to zobrazowanie położenia geograficznego państw nadbałtyckich i uzmysłowienie w ten sposób ich zagrożenia w przypadku ewentualnego sojuszu Rosji i Niemiec. W drugim przypadku mapa miała zwrócić uwagę na geograficzne rozmieszczenie państw nowo powstających na obszarze byłego imperium rosyjskiego, co według J. Ziabickiego wystarczająco potwierdzało celowość zwołania konferencji takich krajów. Prawdopodobnie chodzi o konferencję Związku Bałtyckiego zwołaną w Helsinkach z inicjatywy Finlandii 15 stycznia 1920 r. W komentarzu do mapy J. Ziabicki pisze o pozytywnym ustosunkowaniu się fińskiego ministerstwa do pomysłu konferencji, warunkującym jednak swój udział udziałem Polski.
Dokument nr 3. Dokument „W sprawie granic wschodnich. Memoriał /z 2 mapami/” o klauzuli „poufne” powstał 15 września 1919 r. w Warszawie i przechowywany jest w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. Jest on w zasadzie ciągiem dalszym komentarza dotyczącego sytuacji politycznej Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Białorusi oraz Polski i Ukrainy. J. Ziabicki odnosi się tu ponownie do propozycji zwołania konferencji ww. krajów. Wskazuje na pozytywne ustosunkowanie się do tej koncepcji także Józefa Piłsudskiego, Naczelnika Państwa Polskiego.
Dokument nr 4. Rękopiśmienny dokument o klauzuli „poufne” wraz mapą pt. „Wyniki podróży niżej podpisanego szefa sekcji ministerstwa spraw zagranicznych Józefa Ziabickiego do Finlandii przez Estonię i Łotwę do Skandynawii w lipcu i sierpniu r.b. (…)”. List datowany jest na wrzesień 1919 r. dotarł do J. Piłsudskiego 9 października. Dokument składa się z 9 części, będących komentarzami bieżących spraw związanych z dążeniami niepodległościowymi Finlandii i pozostałych państw przybałtyckich. Autor listu szeroko komentuje dążenie niepodległościowe Finlandii i wszystkich krajów między Polską a Finlandią (wskazując Litwę jako najmniej zaangażowaną w porównaniu z pozostałymi krajami).
Konopska B., 2023, Cartographic sources on Finland in Polish documents prepared for the Paris Peace Conference , „Polish Cartographical Review”, t. 55, nr. 1, s. 141 – 151.