Opis

Na mapie przedstawiono wyniki plebiscytu przeprowadzonego na Górnym Śląsku 20 marca 1921 roku. Decyzja o organizacji plebiscytu, którego wyniki miały zdecydować o przynależności państwowej Górnego Śląska, zapadła na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku, a szczegółowe ustalenia zapisano w artykule 88 traktatu wersalskiego. Obszar plebiscytowy objął 1573 gminy i obszary dworskie prowincji górnośląskiej w powiatach: bytomskim, katowickim, gliwickim, tarnogórskim, rybnickim, pszczyńskim, strzeleckim, opolskim, lublinieckim, kozielskim, kluczborskim, głubczyckim i części powiatu prudnickiego. Głosowano również w niewielkiej części powiatu namysłowskiego, leżącego historycznie i administracyjnie na Dolnym Śląsku. Do udziału w głosowaniu uprawnione były osoby, które urodziły się oraz zamieszkiwały na obszarze plebiscytowym. Ogółem było to 1 220 524 osób, wśród których ponad 19% stanowili tzw. emigranci górnośląscy, czyli osoby które na Górnym Śląsku się urodziły, ale z niego wyemigrowały. Umożliwienie udziału w plebiscycie tzw. emigrantom, było postulatem strony polskiej, który później okazał się bardzo niekorzystny, ponieważ ponad 182 tys. spośród nich opowiedziało się za Niemcami, a zaledwie ok. 10 tys. za Polską. Frekwencja w plebiscycie była niezwykle wysoka, głosowało ok. 98% uprawnionych. Ostatecznie za Polską opowiedziało się 40,3% głosujących (479 tys.), a za Niemcami 59,4% (707 tys.). Niemcy wygrali plebiscyt głównie dzięki głosom mieszkańców miast, natomiast biorąc po uwagę wyniki według gmin, za Polską opowiedziały się 674 gminy, a za Niemcami 624. Na mapie kolorem czerwonym zaznaczono gminy lub obszary dworskie, których mieszkańcy w większości głosowali za przyłączeniem do Polski, a kolorem niebieskim, gminy lub obszary dworskie, które opowiedziały się za Niemcami. W odrębny sposób oznaczono także gminy o równej liczbie głosów. Taki sposób graficznej prezentacji wyników plebiscytu, nie oddawał w pełni rezultatów głosowania, ponieważ bez względu na to, czy w danej gminie rzeczywiste wyniki rozłożyły się w proporcjach 55% do 45% (za Polską lub Niemcami), czy też 95% do 5% (co jest istotną różnicą) obraz na mapie jest identyczny. Nie uwzględniał także znacznej różnicy liczby mieszkańców poszczególnych gmin i miast, a co za tym idzie, znacznej różnicy w liczbie oddanych głosów. Mapa w dolnej części jest zagięta (złożona), przez co nie jest widoczny cały obszar plebiscytowy, w tym najważniejszy pod względem gospodarczym oraz najbardziej zróżnicowany narodowościowo obszar pomiędzy Mysłowicami, Bytomiem i Gliwicami. Ludność polska zamieszkiwała głównie tereny wiejskie środkowej i wschodniej części Górnego Śląska, dlatego też na tych obszarach zdecydowanie zwyciężyła opcja przyłączenia do Polski. Im dalej w kierunku zachodnim, tym wyniki głosowania na terenach wiejskich były korzystniejsze dla Niemiec. Z kolei miasta na całym obszarze plebiscytowym były w zdecydowanej większości zamieszkane przez Niemców i w konsekwencji niemal wszystkie głosowały za przyłączeniem do Niemiec, także w najbardziej zurbanizowanej i najsilniej uprzemysłowionej wschodniej części Górnego Śląska (m.in. Katowice, Królewska Huta [Chorzów], Bytom, Zabrze, Gliwice). Efektem takiego zróżnicowanego charakteru narodowościowego mieszkańców, były liczne enklawy, zarówno polskie (głównie w niektórych gminach wiejskich Opolszczyzny), jak i niemieckie (w miastach środkowej i wschodniej części Górnego Śląska). Enklawy te skutecznie utrudniły interpretację wyników głosowania oraz przeprowadzenie podziału terytorialnego obszaru plebiscytowego pomiędzy Polskę a Niemcy. Według zapisów traktatu wersalskiego, wyniki plebiscytu miały zostać opracowane według podziału na gminy. Ten korzystny dla strony polskiej zapis, został zanegowany i ostateczne wyniki zostały przedstawione w podziale na powiaty, co było dużo korzystniejsze dla Niemiec. Niekorzystne dla Polski wyniki plebiscytu, a zwłaszcza niekorzystna propozycja podziału obszaru plebiscytowego, według większości w powiatach, były bezpośrednią przyczyną wybuchu III powstania śląskiego.