Opis

Na mapie, na obszarze szeroko pojętego pogranicza polsko-słowackiego, rozciągającego się od Śląska Cieszyńskiego i regionu Czadeckiego na zachodzie po Beskid Niski na wschodzie, przedstawiono rozmieszczenie ludności polskiej i słowackiej oraz ludności mówiącej dialektami przejściowymi. Została zaznaczona sieć rzeczna, linie kolejowe, główne miejscowości (zwłaszcza na Spiszu, Orawie i w regionie Czadeckim) granice prowincji i powiatów węgierskich oraz „granice południowe istotne (kluczowe) dla Polski”. Głównymi elementami mapy są obszary rozmieszczenia Polaków „w zwartej masie” (kolor czerwony), Słowaków (kolor zielony) oraz Polaków „rozproszonych wśród innych narodowości” (szraf) i ludności mówiącej dialektami przejściowymi, w domyśle polsko-słowackimi (szraf). Rozmieszczenie Polaków i Słowaków zostało opracowane na podstawie kryteriów językowych. Mapa została dołączona do szczegółowego opracowania w języku francuskim dotyczącego historii oraz kwestii językowych, etnicznych i gospodarczych Spiszu, Orawy i Czadeckiego, przygotowanego w 1919 roku przez Polską Komisję Prac Przygotowawczych do Konferencji Pokojowej. Można przypuszczać (na podstawie porównań z innymi mapami z tego okresu), że została ona opracowana na podstawie wyników badań Kazimierza Nitscha, polskiego językoznawcy i slawisty, profesora Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednego z ekspertów delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu w 1919 roku. Z mapy jednoznacznie wynika, że główne regiony sporne na pograniczu polsko-czechosłowacki po zakończeniu I wojny światowej, czyli Śląsk Cieszyński, region Czadecki, Orawa oraz północny Spisz, były wówczas zdominowane przez ludność polską, ewentualnie ludność posługującą się dialektami przejściowymi (południowa Orawa). Najbardziej jaskrawo jest to widoczne na przykładzie Śląska Cieszyńskiego, regionu Czadeckiego oraz północnej Orawy. Z kolei najbardziej skomplikowana sytuacja językowo-etniczna była na Spiszu, na którym występowały liczne „wyspy językowe” (w tym niemieckie) i strefy dialektów przejściowych. Natomiast w Galicji (Beskid Niski) obszary zamieszkane przez Polaków (na północy) oraz Słowaków (na południu), są rozdzielone szeroką strefą oznaczaną na mapie jako „Polacy rozproszeni wśród innych narodowości”. W rzeczywistości był to obszar w sposób zwarty zamieszkany przez Rusinów (Łemków, Rusnaków), posługujących się dialektem języka ukraińskiego, z bardzo nielicznym osadnictwem polskim i słowackim. Na mapie zaznaczono także propozycję „południowej granicy istotnej (kluczowej) dla Polski”. Obejmuje ona w całości region Czadecki (na południe od Śląska Cieszyńskiego), praktycznie całą Orawę, włącznie z południowymi fragmentami zamieszkanymi przez ludność mówiącą dialektami mieszanymi oraz bardzo rozległy obszar Spiszu, z Popradem i Kiezmarkiem. Granica ta, na Orawie i Spiszu sięga wyraźnie na południe od obszaru oznaczonego jako „Polacy w zwartej masie”. Ta propozycja „południowej granicy istotnej (kluczowej) dla Polski” z roku 1919, nie miała nic wspólnego z ustaloną rok później granicą polsko-czechosłowacką. Na wielu odcinkach (zwłaszcza na Spiszu i Orawie) została wytyczona w oderwaniu nie tylko do przedstawionych na mapie kryteriów etniczno-językowych, ale także od kryteriów historycznych i realiów politycznych. Pomimo tego, na podstawie tej mapy, można stwierdzić, że formułowane m.in. podczas konferencji pokojowej w Paryżu, polskie roszczenia terytorialne dotyczące Śląska Cieszyńskiego, regionu Czadeckiego, północnej Orawy i północnego Spiszu, były uzasadnione kryteriami językowymi i etnicznymi, a arbitralne rozstrzygnięcia Rady Ambasadorów z 28 lipca 1920 roku, dzielące te obszary pomiędzy Polskę a Czechosłowację, bez zachowania nadrzędności kryteriów językowo-etnicznych, były dla Polski oraz ludności mieszkającej na polsko-czechosłowackim pograniczu, niesprawiedliwe i krzywdzące.