Opis

Pomimo tego, że na mapie nie ma podanego nazwiska autora oraz daty jej wykonania, powszechnie wiadomo, iż jest to mapa z propozycją granic przyszłego terytorium Polski przedstawiona wiosną 1919 roku przez polską delegację pod przewodnictwem Romana Dmowskiego, podczas Konferencji Paryskiej. Na mapie przedstawiono proponowane granice Polski na tle struktury narodowościowej (językowej), z podziałem na Polaków, Rusinów (Ukraińców), Litwinów i Białorusinów. Nie uwzględniono, zapewne celowo, ludności niemieckiej. Kolorami zaznaczono obszary, gdzie te cztery narodowości stanowią od 50 do 100% ogółu mieszkańców, natomiast dodatkowo, tylko w odniesieniu do ludności polskiej (polskojęzycznej), zaznaczono szrafem regiony gdzie są grupą mniejszościową, w przedziałach 25-50%, 10-25% oraz mniej niż 10%. Nie podano źródeł danych statystycznych, co utrudnia ich weryfikację. Ponadto na mapie naniesiono sieć rzeczną, główne miasta oraz granice innych państw: Rosji, Niemiec, Czechosłowacji, Węgier i Rumunii. Zaznaczono także obszary występowania surowców mineralnych: węgla i cynku na Śląsku, żelaza i miedzi w Świętokrzyskim, soli w Małopolsce i ropy naftowej w Galicji Wschodniej. Proponowane granice Polski nie nawiązują do granic historycznych z roku 1772 (co w roku 1919 było nierealne), ale z drugiej strony nie ograniczają się tylko do regionów z większością ludności polskiej, nie są wytyczone według kryteriów etnicznych. Zwłaszcza na wschodzie postulowane jest przyłączenie rozległych obszarów z dominacja ludności litewskiej, białoruskiej i ukraińskiej, a proponowana granica z Rosją została wytyczona zdecydowanie na wschód od dawnego Królestwa Kongresowego, także wyraźnie na wschód od Zbrucza czy Mińska oraz na północ od Dźwiny. Również na zachodzie i północy polskie żądania terytorialne względem Niemiec, dotyczyły niejednokrotnie obszarów z niewielkim udziałem ludności polskiej, zwłaszcza na Pomorzu, Warmii i Mazurach oraz zachodniej Opolszczyźnie. Z kolei proponowana granica południowa obejmowała m.in. Śląsk Cieszyński, Orawę i Spisz. Jednak najdalej szedł postulat włączenia w granice Polski całego terytorium tzw. Litwy etnicznej. Taki kształt postulowanego terytorium przyszłej Polski, odbiegający od kryteriów historycznych oraz narodowościowych (językowych) był uzasadniony czynnikami gospodarczymi, strategicznymi i politycznymi. Postulowane terytorium Polski, zwłaszcza w części zachodniej i północnej, było w ówczesnych uwarunkowaniach politycznych, mało prawdopodobne do urzeczywistnienia. Nie udało się przeforsować m.in. propozycji dotyczących Śląska Opolskiego i całości Górnego Śląska, ponadto Warmii i Mazur, Gdańska czy szerszego dostępu do Bałtyku. Nierealny był także postulat przyłączenia całego terytorium Litwy. Również ustalona ostatecznie w wyniku wojny polsko-bolszewickiej granica na wschodzie, była mniej korzystna, niż proponowana na omawianej mapie. Była to jedna z trzech map przesłanych przez Romana Dmowskiego prezydentowi Wilsonowi w październiku 1918 roku.

Dodatkowe informacje

R. Dmowski w liście z 27 października 1918 roku pisanym z USA do Maurycego K. Zamoyskiego, wiceprezesa Komitetu Narodowego w Paryżu, wspomina swoje amerykańskie spotkania z pułkownikiem E.M. House, pisząc – „Pojechałem tam z mapami w celu zaatakowania kwestii terytorialnej” oraz z R. Lansingiem i W. Wilsonem – „W końcu rozmowy poprosił Wilson, żeby mu przedstawić mapę z projektowanymi przez nas granicami Polski wraz z notą, w której wyjaśniamy, co do każdej prowincji, dlaczego nam jest potrzebna i jakie mamy do niej prawa”[AAN, zespół Komitet Narodowy Polski w Paryżu, sygn. 139, k. 30–48].
W dalszej części listu R. Dmowski zwierzył się, że opracowanie dla W. Wilsona map i komentarza zajęło mu dużo czasu. Pod koniec listu zaanonsował M.K. Zamoyskiemu, że wraz z listem wysyła również „po dwa egzemplarze trzech map (historyczna Romera, terytorium sprzed wojny i terytorium proponowane)”. Dołączone mapy to 1) Historical map of Poland, o której R. Dmowski pisze „historyczna Romera”, która wygląda jak adaptacja tabl. VI Historia W. Semkowicza z Geograficzno-statystycznego atlasu Polski, w zakresie podstawowej treści historycznej, podkład geograficzny jest jednak zupełnie inny niż we wspomnianym atlasie, 2) The proposed frontiers of Poland – mieszcząca w granicach Górny Śląsk, Gdańsk z częścią Prus Wschodnich, Wilnem, Mińskiem po Dźwinę i na południowym-wschodzie po Kamieniec Podolski, 3) The political subdivision of the Polish territory before the war and its linguistic areas w zasięgu Polski przedrozbiorowej z sąsiedztwem Szwecji i Morza Czarnego, z podziałem administracyjnym i udziałem procentowym języka polskiego; szkic przedstawiający zarys Polski fragmenty granic niemieckiej, bolszewickiej i ukraińskiej [AAN, Zespół Komitet Narodowy Polski w Paryżu, sygn. 122, k. 73–72] [Konopska B., Barwiński M., 2021, Kształtowanie granic Polski po pierwszej wojnie światowej. Metodyczne problemy badań źródeł kartograficznych i tekstowych. Wyd. PTH: Warszawa 2021, s. 70-71].
Zob. też http://graniceniepodleglej.edu.pl/?page_id=439 ; http://graniceniepodleglej.edu.pl/?page_id=307