Opis

Mapa pochodząca ze zbiorów Biblioteki Kongresu w Waszyngtonie, z kolekcji map prezydenta Woodrow Wilsona. Była to jedna z trzech map przesłanych przez Romana Dmowskiego prezydentowi Wilsonowi w październiku 1918 roku. W prawym dolnym rogu mapy jest odręczna adnotacja "Washington. October 8th, 1918". Jest to mapa rękopiśmienna, która znajduje się obecnie w kilku archiwach (Warszawa, Paryż, Waszyngton). Mimo, że każdy z egzemplarzy jest bardzo podobny, to jednak różnią się szczegółami - były wykonane ręcznie przez różne osoby i przy użyciu różnych środków technicznych. Na mapie przedstawiono podział polityczny ziem polskich przed I wojną na tle ogólnej struktury językowej (obszarów językowych), w sposób nie do końca konsekwentny. W ramach podziału politycznego przedstawiono przedwojenne granice państw zaborczych oraz w części zachodniej i południowej główne regiony historyczno-geograficzne (Galicja, Śląsk, Poznańskie, Prusy Zachodnie, Prusy Wschodnie). Natomiast na obszarze zaboru rosyjskiego brak jest odwołania do regionów historyczno-geograficznych, a zamiast nich przedstawiono podział administracyjny na poszczególne gubernie (na obszarze włączonym do Cesarstwa Rosyjskiego) oraz Królestwo Polskie (na pozostałym obszarze). Pomimo tego, że mapa została opracowana podczas I wojny, nie zaznaczono guberni chełmskiej utworzonej w roku 1912, a wydzielonej z Królestwa Polskiego w roku 1915. Poza podziałem polityczno-administracyjnym, mapa przedstawia „obszary językowe” – polski, rusiński (ukraiński), białoruski i litewski. Brak jest wyszczególnienia obszarów z dominacją ludności niemieckojęzycznej. Ponadto w odniesieniu do ludności mówiącej w języku rusińskim (ukraińskim), białoruskim i litewskim, za pomocą kolorów zaznaczono wyłącznie zwarte obszary na których stanowi ona ponad 50% ogółu mieszkańców. Inną metodę zastosowano wobec pokazania rozmieszczenia ludności polskojęzycznej, zaznaczając kolorem obszar jej liczbowej dominacji, ale także przedstawiając szrafem mniejszościowy udział osób posługujących się językiem polskim, w trzech przedziałach procentowych (25-50%; 10-25%; poniżej 10%). Dzięki temu możliwe było pokazanie obecności ludności polskojęzycznej na bardzo rozległym obszarze, zdecydowanie wykraczającym poza „polski obszar językowy”, szczególnie na wschodzie (obejmuje wszystkie ziemie w granicach z 1772 roku), ale także na zachodzie i południu, gdzie w kilku miejscach wykracza poza granice przedrozbiorowe (Spisz, Orawa, Księstwo Cieszyńskie, Śląsk, Pomorze, Mazury). Nie podano źródeł statystycznych dotyczących struktury językowej, co utrudnia weryfikację danych.

Dodatkowe informacje

R. Dmowski w liście z 27 października 1918 roku pisanym z USA do Maurycego K. Zamoyskiego, wiceprezesa Komitetu Narodowego w Paryżu, wspomina swoje amerykańskie spotkania z pułkownikiem E.M. House, pisząc – „Pojechałem tam z mapami w celu zaatakowania kwestii terytorialnej” oraz z R. Lansingiem i W. Wilsonem – „W końcu rozmowy poprosił Wilson, żeby mu przedstawić mapę z projektowanymi przez nas granicami Polski wraz z notą, w której wyjaśniamy, co do każdej prowincji, dlaczego nam jest potrzebna i jakie mamy do niej prawa”[AAN, zespół Komitet Narodowy Polski w Paryżu, sygn. 139, k. 30–48].
W dalszej części listu R. Dmowski zwierzył się, że opracowanie dla W. Wilsona map i komentarza zajęło mu dużo czasu. Pod koniec listu zaanonsował M.K. Zamoyskiemu, że wraz z listem wysyła również „po dwa egzemplarze trzech map (historyczna Romera, terytorium sprzed wojny i terytorium proponowane)”. Dołączone mapy to 1) Historical map of Poland, o której R. Dmowski pisze „historyczna Romera”, która wygląda jak adaptacja tabl. VI Historia W. Semkowicza z Geograficzno-statystycznego atlasu Polski, w zakresie podstawowej treści historycznej, podkład geograficzny jest jednak zupełnie inny niż we wspomnianym atlasie, 2) The proposed frontiers of Poland – mieszcząca w granicach Górny Śląsk, Gdańsk z częścią Prus Wschodnich, Wilnem, Mińskiem po Dźwinę i na południowym-wschodzie po Kamieniec Podolski, 3) The political subdivision of the Polish territory before the war and its linguistic areas w zasięgu Polski przedrozbiorowej z sąsiedztwem Szwecji i Morza Czarnego, z podziałem administracyjnym i udziałem procentowym języka polskiego; szkic przedstawiający zarys Polski fragmenty granic niemieckiej, bolszewickiej i ukraińskiej [AAN, Zespół Komitet Narodowy Polski w Paryżu, sygn. 122, k. 73–72] [Konopska B., Barwiński M., 2021, Kształtowanie granic Polski po pierwszej wojnie światowej. Metodyczne problemy badań źródeł kartograficznych i tekstowych. Wyd. PTH: Warszawa 2021, s. 70-71].
Zob. też http://graniceniepodleglej.edu.pl/?page_id=439 ; http://graniceniepodleglej.edu.pl/?page_id=307