Opis

Na mapie przedstawiono wyniki plebiscytu przeprowadzonego na Górnym Śląsku 20 marca 1921 roku. Decyzja o organizacji plebiscytu, którego wyniki miały zdecydować o przynależności państwowej Górnego Śląska, zapadła na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku, a szczegółowe ustalenia zapisano w artykule 88 traktatu wersalskiego. Obszar plebiscytowy objął 1573 gminy prowincji górnośląskiej w powiatach: bytomskim, katowickim, gliwickim, tarnogórskim, rybnickim, pszczyńskim, strzeleckim, opolskim, lublinieckim, kozielskim, kluczborskim, głubczyckim i części powiatu prudnickiego. Głosowano również w niewielkiej części powiatu namysłowskiego, leżącego historycznie i administracyjnie na Dolnym Śląsku. Do udziału w głosowaniu uprawnione były osoby, które urodziły się oraz zamieszkiwały na obszarze plebiscytowym. Ogółem było to 1 220 524 osób, wśród których ponad 19% stanowili tzw. emigranci górnośląscy, czyli osoby które na Górnym Śląsku się urodziły, ale z niego wyemigrowały. Umożliwienie udziału w plebiscycie tzw. emigrantom, było postulatem strony polskiej, który później okazał się bardzo niekorzystny, ponieważ ponad 182 tys. spośród nich opowiedziało się za Niemcami, a zaledwie ok. 10 tys. za Polską. Frekwencja w plebiscycie była niezwykle wysoka, głosowało ok. 98% uprawnionych. Ostatecznie za Polską opowiedziało się 40,3% głosujących (479 tys.), a za Niemcami 59,4% (707 tys.). Niemcy wygrali plebiscyt głównie dzięki głosom mieszkańców miast, natomiast biorąc po uwagę wyniki według gmin, za Polską opowiedziały się 674 gminy, a za Niemcami 624. Na mapie punktowo kolorem czarnym zaznaczono gminy, których mieszkańcy w większości głosowali za przyłączeniem do Polski, a kolorem białym, gminy które opowiedziały się za Niemcami. W odrębny sposób oznaczono gminy wiejskie, miejskie oraz obszary dworskie. Taki sposób graficznej prezentacji wyników plebiscytu, nie oddawał w pełni rezultatów głosowania, ponieważ bez względu na to, czy w danej gminie rzeczywiste wyniki rozłożyły się w proporcjach 55% do 45% (za Polską lub Niemcami), czy też 95% do 5% (co jest istotną różnicą) obraz na mapie jest identyczny. Nie uwzględniał również znacznej różnicy liczby mieszkańców poszczególnych gmin i miast, a co za tym idzie, znacznej różnicy w liczbie oddanych głosów. Także dobór kolorów na tej mapie nie był przypadkowy i miał na celu pokazanie dominacji gmin głosujących za Polską. Ludność polska zamieszkiwała głównie tereny wiejskie środkowej i wschodniej części Górnego Śląska, dlatego też na tych obszarach zdecydowanie zwyciężyła opcja przyłączenia do Polski. Im dalej w kierunku zachodnim, tym wyniki głosowania na terenach wiejskich były korzystniejsze dla Niemiec. Z kolei miasta na całym obszarze plebiscytowym były w zdecydowanej większości zamieszkane przez Niemców i w konsekwencji niemal wszystkie głosowały za przyłączeniem do Niemiec, także w najbardziej zurbanizowanej i najsilniej uprzemysłowionej wschodniej części Górnego Śląska (m.in. Katowice, Królewska Huta [Chorzów], Bytom, Zabrze, Gliwice). Efektem takiego zróżnicowanego charakteru narodowościowego mieszkańców, były liczne enklawy, zarówno polskie (głównie w niektórych gminach wiejskich Opolszczyzny), jak i niemieckie (w miastach środkowej i wschodniej części Górnego Śląska). Enklawy te skutecznie utrudniły interpretację wyników głosowania oraz przeprowadzenie podziału terytorialnego obszaru plebiscytowego pomiędzy Polskę a Niemcy. Najciekawszym elementem tej mapy, są kolorowe elementy rękopiśmienne, które według odręcznej notki zamieszczonej pod mapą, zostały naniesione w Paryżu 24 sierpnia 1921 roku przez Biuro Geograficzne Delegacji Polskiej. Są to różnego rodzaju, nawzajem wykluczające się, propozycje podziału Górnego Śląska pomiędzy Polskę a Niemcy. Ich różnorodność było spowodowana przede wszystkim odmiennymi intencjami politycznymi twórców oraz odmienną interpretacją wyników plebiscytu. Według odręcznie uzupełnionej legendy, na mapie dorysowano kolorem czerwonym "linię Korfantego" (polski komisarz plebiscytowy), kolorem zielonym "linię Le Ronda" (francuski komisarz), kolorem pomarańczowym "linię Percivala" (brytyjski komisarz) z jej nieco odmiennym wariantem zaznaczonym linią przerywaną, kolorem niebieskim propozycję delegacji francuskiej z 4 VIII 1921 roku, kolorem czarnym "linię Sforzy" (włoski minister spraw zagranicznych) z jej nieco odmiennym wariantem zaznaczonym czarną linią przerywaną, kolorem żółtym propozycję delegacji brytyjskiej z 4 sierpnia 1921 roku. Według zapisów traktatu wersalskiego, wyniki plebiscytu miały zostać opracowane według podziału na gminy. Ten korzystny dla strony polskiej zapis, został zanegowany i ostateczne wyniki zostały przedstawione przed przedstawicieli Wielkiej Brytanii i Włoch w podziale na powiaty, co było dużo korzystniejsze dla Niemiec. W takim wariancie Polsce przypadał jedynie powiat pszczyński, rybnicki i niewielka część katowickiego, a zdecydowana większość najbardziej uprzemysłowionych regionów Śląska zostawała w Niemczech. W odpowiedzi na to, polski komisarz, Wojciech Korfanty, 23 III 1921 roku, przedstawił własny projekt granicy, opracowany na podstawie wyników głosowania w gminach. Tzw. "linia Korfantego", była zachodnią granicą obszaru, którego mieszkańcy w plebiscycie w większości opowiedzieli się za Polską (choć na tym obszarze były także gminy, a zwłaszcza miasta, które w zdecydowanej większości głosowały za przynależnością do Niemiec). Biegła od Olzy w Czechach, częściowo wzdłuż Odry, zostawiając Opole po stronie niemieckiej, kierowała się następnie na północny-wschód i przecinając powiat oleski, stykała się z granicą Polski. Według tego podziału po polskiej stronie miało pozostać 59% obszaru plebiscytowego, zamieszkanego przez 70% ludności, w tym cały okręg przemysłowy z Katowicami, Królewską Hutą (Chorzowem), Bytomiem, Gliwicami i Zabrzem. Na podstawie „linii Korfantego” gen. Henri Le Rond (komisarz francuski) zaproponował własną wersję granicy, biegnącą przez powiaty strzelecki i oleski oraz sięgającą po Odrę na południu Opolszczyzny. W tej wersji podziału, Polsce przypadały wszystkie centralne i wschodnie powiaty Górnego Śląska wraz z całym okręgiem przemysłowym. Była to propozycja bardzo korzystna dla Polski i zbliżona do "linii Korfantego", tylko nieznacznie skorygowana na rzecz Niemiec. W odpowiedzi, brytyjski komisarz, Harold Percival, przedstawił propozycję, która przewidywała, że do Polski przyłączone zostaną tylko dwa południowe powiaty, w przeważającej mierze wiejskie: pszczyński i rybnicki, ponadto niewielki pas ziemi wzdłuż polskiej granicy, łącznie 25,6% obszaru plebiscytowego wraz z 21% ludności. Poza Polską miała znaleźć się większość kopalń, hut i fabryk. Brytyjczycy obawiali się, że Niemcy pozbawione przemysłu Górnego Śląska nie będą wstanie spłacić reparacji wojennych oraz że ich zbytnie osłabienie, dodatkowo wzmocni Francję. Po zmianie rządu we Włoszech, nowy włoski minister spraw zagranicznych Sforza, przychylniejszy dla Polski niż jego poprzednik, zaproponował projekt pośredni pomiędzy angielskim a polsko-francuskim. Jednak nadal wiele wskazywało na to, iż Śląsk zostanie podzielony według pierwotnej, niekorzystnej dla Polski propozycji (według większości w powiatach), dlatego Wojciech Korfanty dał rozkaz rozpoczęcia III powstania śląskiego na początku maja 1921 roku. Kolejne, wyraźnie różniące się między sobą, propozycje zostały przedstawione, już po zakończeniu powstania, przez delegację francuską i brytyjską 4 sierpnia 1921 roku. Ostatecznie, głównie z inicjatywy Francji, której zależało na maksymalnym osłabieniu Niemiec, decyzją Konferencji Ambasadorów w Paryżu z 20 X 1921 roku (czyli zaledwie dwa miesiące po opracowaniu tej mapy), dokonano kompromisowego podziału Górnego Śląska. Z jednej strony przyznano Polsce jego mniejszą część, tylko 29%, ale zamieszkaną przez 46% ludności, ponieważ do Polski trafiły obszary silnie zurbanizowane i uprzemysłowione. Po obu stronach granicy pozostali zarówno Ślązacy mówiących gwarą lub językiem polskim, jak i Niemcy. Zdecydowana większość kopalń i hut przypadła Polsce (z 67 kopalń węgla kamiennego do Polski trafiły 53, wszystkie 9 kopalń rud żelaza, 10 z 15 kopalni rud cynku i ołowiu, 7 z 10 hut żelaza, wszystkie 18 hut cynku, ołowiu i srebra). Po polskiej stronie granicy znalazły się m.in. Katowice, Chorzów, Siemianowice, Piekary, Tarnowskie Góry i cała południowa część Górnego Śląska, a po niemieckiej stronie, m.in. Bytom, Zabrze, Gliwice. Rzeczypospolita uzyskała najbardziej pod względem ekonomicznym wartościową, najsilniejszą gospodarczo, część Górnego Śląska.

Dodatkowe informacje

Odbitka "Rzeczypospolitej" z dnia 3.IV.1921r.